ఒక నీనా చెప్పిన సీత కథ “Sita Sings The Blues”

 

1

కారణం కూడా చెప్పకుండా రాముడు సీతను అడవుల్లో విడిచిపెట్టాడు.

కారణం కూడా చెప్పకుండా నీనా పేలీ ని భర్త విడిచిపెట్టాడు.

సీతమ్మ, తల్లి భూదేవిలో కలిసిపోయి ఓదార్పు పొందింది.

నీనా పేలీ రామాయణం చదివి, చక్కగా ఒక ఏనిమేషన్ ఫిల్మ్ తీసేసింది.

ఇంతకూ నీనా పేలీ ఒక అమెరికన్. పడమటి వాళ్ళు మన పురాణాలమీద పుస్తకాలు రాసినా, సినిమాలు తీసినా మనకీమధ్య అనుమానంగా ఉంటోంది. మనల్నీ, మన గ్రంధాల్నీ ఎద్దేవా చేస్తున్నారేమో, కనిపించని అజెండాలతో మన సంస్కృతిని భ్రష్టం చెయ్యటానికి తయారౌతున్నారేమో అని!   నీనా పేలీ పండితురాలు గానీ, ఇండాలజిస్ట్ గానీ, స్వచ్ఛంద సంస్థల్లోని మనిషి గానీ కాదు కాబట్టి ఆమె ఫిల్మ్ లో కుట్రలేవీ లేవనే అనుకోవచ్చు. కారణం చెప్పకుండా జీవిత సహచరుడని అనుకున్నవాడు తన పక్కన నడవటం ఆపేస్తే, ఏడ్చి బెంగ పెట్టుకుని, తరువాత కాస్త తేరుకుని, ఇలాంటి కేసులు ఇంకెక్కడ ఉన్నాయా అని చూస్తే ఆమెకు మన సీతమ్మ కనిపించింది.

రామాయణం చదివాక ‘అంత గొప్ప దేవతలకే ఎడబాటు తప్పనప్పుడు, మానవమాత్రురాల్ని నాదేముందిలే’ అనిపించి, ఆ దేవతలు తనకు చాలా దగ్గరివాళ్ళలా కనిపించారట నీనాకు. కష్టం వచ్చినప్పుడు ప్రపంచంలో ఎక్కడున్నా అంతా ఇంచుమించు ఒకేరకంగా స్పందిస్తాం. ‘సీతకే కష్టాలు తప్పలేదమ్మా, మనవెంత?’ అని కష్ట సఖిని ఇష్ట సఖులూ, పెద్దమ్మలూ ఓదార్చడం మనకు మామూలే.

2

“Sita Sings The Blues” నీనా పేలే సొంత కథతో కలిపి అల్లిన సీత కథ. సీత లాగే ఈమెక్కూడా జీవితంలో దొరికినవి ప్రేమ, విరహం, అవమానం… చివరకు సీత అమ్మవడి చేరితే, నీనా తను చేసే పనిలో స్వేచ్ఛా సంతోషాలను వెదుక్కుంది. ఇదీ “Sita Sings The Blues” కథ. ఎందరో మళ్ళీ మళ్ళీ చెప్పిన ఇలాటి కథను సరికొత్తగా ఎలా చెప్పాలి? ఇందుకోసం ఈమె బోలెడన్ని రకాల ఏనిమేషన్ రేఖల్ని కలగలిపి, వాటి కదలికల్లో ప్రేమనూ, హాస్యాన్నీ, వ్యంగ్యాన్నీ, బాధనూ ఎంత చక్కగా ఒలకబోసిందంటే ఫిల్మ్ చూస్తూ ఒక్క క్షణం కూడా చూపు తిప్పుకోలేం.

ఈ ఫిల్మ్ కోసం ఏనిమేషన్ బొమ్మలు తనే స్వయంగా వేసింది నీనా. ఇందులో సీత మూడు రకాలుగా కనిపిస్తుంది. రాజస్తానీ పెయింటింగ్స్ లోని స్త్రీలా ఉండే సీత, క్యాలెండర్ ఆర్ట్ లో కనిపించే సీతాదేవి, తన మనస్థితికి తగ్గట్టుగా పాటలు పాడుకునే ఆధునిక సీత. సీతలాగే రాముడూ, మిగతా పాత్రలు కూడా మూడు శైలుల్లో ఉంటారు. ఇవి గాక రామాయణం గురించి మూడు తోలుబొమ్మలు సూత్రధారుల్లా చర్చించుకుంటూ ఉంటే కథ నడుస్తుంది. ఇలా నీనా పేలే మన చిత్రకళను చాలా వరకూ తెలుసుకున్నాకనే బొమ్మలు వేసుకున్నట్టు అర్ధమౌతుంది. 1920 ల్లో Annette Hanshaw అనే జాజ్ గాయని పాడిన పాటల్ని ఈ సినిమాలో సీత నోటినుంచి వింటాం. భానుమతి పాటల్లా మంచి పాత వాసన వేసే ఆ పాటల్ని ఆధునిక సీత తన పరిస్థితికీ భావోద్వేగాలకూ తగ్గట్టు పాడుకుంటూ ఉంటుంది. ఈ పాటల సీత బొమ్మ అమెరికన్ కానీ, ఇండియన్ కానీ కాకుండా కొంచెం Mario Miranda కార్టూన్ లోని సొసైటీ లేడీలా కనిపిస్తుంది. సీత అంటే మనం చూసిన బొమ్మలూ, ఊహించుకునే పద్ధతీ మన సాంప్రదాయానికి అనుగుణంగా ఉంటాయి గానీ విదేశీయుల సృష్టికి ఈ రకమైన భారతీయ దృష్టి ఒక అడ్డంకి కాదు కదా! ఈమె ఏనిమేషన్ లో తూర్పూపడమరల నడకలు కలిసి, ఒక వింతైన ఫ్యూజన్ సాధ్యపడింది. మునులూ, ఆశ్రమ వాసులూ, అగ్నిదేవుడు, భూదేవి, శివుడు, సూర్యుడు, చంద్రుడు ఎవరికి వారే ప్రత్యేకంగా వెలిగిపోతుంటారు. Squiggle vision animation (బొమ్మలు వణుకుతున్నట్టుగా ఉండటం) లో కదులుతూ నీనా సొంత కథ కూడా ఈ సీతాయణంతో సమాంతరంగా నడుస్తుంది.   నీనా కథకు వేసిన బొమ్మలు చూస్తుంటే Roald Dahl (పిల్లల సాహిత్యం రాసిన బ్రిటిష్ రచయిత) కథలకు Quentin Blake వేసిన బొమ్మల ఛాయ కూడా కొంచెం కానవస్తుంది. మొత్తానికీమె రేఖల్లో మేరియో, రాజస్తానీ చిత్రాల ఛాయలు సొగసుగా ఒదిగాయి.

3

4

ఇన్ని రకాల గీతల్లో చాలా స్పష్టంగా కథను నడిపించటం మహా నేర్పుగా చేసేసింది నీనా పేలే. ఈ బొమ్మలకు ఏమాత్రం తీసిపోని ఫ్యూజన్ సంగీతం కథలో సరిగ్గా అమరిపోయి, ఫిల్మ్ అయిపోయాక కూడా చెవుల్లో ధ్వనిస్తూ ఉంటుంది. ఈమె బాలీవుడ్ నాట్యాన్ని కూడా వదిలిపెట్టలేదు. మంటల్లో నిలబడ్డ సీత వ్యధ మన శాస్త్రీయ నాట్యంలాగానూ, బాలీవుడ్ డాన్స్ లాగానూ బైటకొస్తుంది.

హాస్యం, చతురత, సున్నితత్వంతో అలరించే “Sita Sings The Blues” ఎన్నో తరాల సీతల వారసత్వపు ఆర్తిని కాసేపు తీవ్రంగా, కాసేపు మంద్రంగా వినిపిస్తుంది. బొమ్మల రంగులూ, కదలికలూ, నాట్యాలూ సీత పాటలతో కలిసి గమకాలు పోతాయి. కొన్ని దృశ్యాలివీ … సీత రాముడి గురించి ఓ ప్రేమ గీతం పాడేస్తూ తిరిగేస్తుంటే అతను ఓ చేత్తో రాక్షసుల తలలు ఎగరగొడుతూ మరో చేత్తో సీతను పట్టుకుని నాట్యం చేస్తుంటాడు. రావణుడు ఎత్తుకుపోయే ముందు, కుటీరంలో సీత రాముడిని తలచుకుంటూ పాట పాడుతుంటే సీతాకోక చిలుకలు కిటికీలో ముద్దుగా అడుగులు వేస్తుంటాయి. వాల్మీకి ఆశ్రమంలో నెమలి, కొంగ, కప్పలు ఆడా మగా జంటలుగా హాయిగా ఆడుతూ కనిపిస్తాయి. ఇంతలోనే మగవి ఆడవాటిని ఓ తన్ను తన్ని పారేయటంతో ఆడవన్నీ నిండు గర్భిణి సీత చుట్టూ కన్నీళ్ళతో, సహానుభూతితో చేరుతాయి. రాముడి గొప్పతనాన్ని ఏ భావం లేని మొహాలతో లవకుశులు, ఆశ్రమ వాసులూ పాడుతుంటారు. భూదేవిలో కలిసిపోయేముందు సీత తన చుట్టూ ఉన్నవాళ్ళను లెక్క చెయ్యకుండా గాలిలో తేలిపోతూ, అంతర్ముఖురాలైపోతూ పాడుకుంటుంది. హనుమంతుడి గంతుల నాట్యం మరో కొసరు.

 

ఈ కథను లక్ష్మీ దేవి ఓ గ్రామఫోన్ రికార్డు ద్వారా మొదలు పెట్టి మనకు చెప్తుంది. కథ పూర్తయాక, చివరి దృశ్యంలో పాల సముద్రం మీది బొమ్మ తిరగబడి, లక్ష్మీదేవి శేషతల్పం మీద శయనిస్తే, విష్ణువుగారు ఆమె పాదాలు ఒత్తుతూ ఉంటాడు5. లక్ష్మి కొంటెగా కన్ను కొట్టడంతో ఫిల్మ్ పూర్తవుతుంది. తీసినది స్త్రీ కాబట్టి ఇలా ముగిసింది. అదే బాపు సినిమా ‘మిస్టర్ పెళ్ళాం’లో అయితే, విష్ణుమూర్తి, లక్ష్మీదేవిల వైకుంఠపు దృశ్యం తిరగబడటం వేరుగా ఉంటుంది. ‘ఇద్దరం సమానమే కదా కాసేపు మన స్థానాలు మార్చుకుందామ’ని లక్ష్మి అడిగితే విష్ణువు సరేనంటాడు. ఇంకేముంది వెంటనే పతిదేవుడు తన పాదాలు ఒత్తుతున్నట్టుగా లక్ష్మి ఊహించేసుకుంటుంది. ఆవిడ ఊహలోంచి బయటకు వచ్చి చూడబోతే, తాను భర్త పాదాల దగ్గరే ఉంది. విష్ణువు విలాసంగా శయనించే ఉన్నాడు. కాకపోతే తన స్థానం కుడి వైపునుండి ఎడమపైపుకి మారిపోతుందంతే! ఇంత కుటిలంగా మగవాడు అటుదిటు చేస్తాడని సరదాగా చెప్పి వదిలేస్తాడు బాపు. ఇలా మన సినిమాల రెఫరెన్సులు చాలానే ఉన్నాయి “Sita Sings The Blues” లో. సొంత ప్రతిభతో వాటిని కలిపి కథ చక్కగా చెప్పి ఒప్పించగలిగింది కాబట్టి అవి రెఫరెన్సులయాయి.  చేతగాని ఫిల్మ్ మేకర్ వాడితే “సీన్లు అలాగే దించేశాడు” అంటాం.

6

 

Annette Hanshaw పాటలు తన సినిమాకి వాడుకున్నందుకు రాయల్టీల చిక్కుల్లో పడింది నీనా పేలీ. రెండు లక్షల డాలర్ల పైనే అడిగిన కాపీరైట్ హక్కుదారులతో ఒక ఒప్పందానికి వచ్చి, యాభై వేల డాలర్లు చెల్లించింది. తరువాత ఓ కొత్త పధ్ధతి మార్కెటింగ్ మొదలు పెట్టింది. డీవీడీలుగా కొన్ని కాపీలు మాత్రం అమ్మకానికి పెట్టింది. 2009 లో ఈ చిత్రాన్ని యూ ట్యూబ్ లో పెట్టేసింది. రామాయణం ఎలా అయితే హాయిగా ప్రజల మధ్య ప్రయాణం చేసిందో, తన ఫిల్మ్ కూడా అంతే స్వేచ్ఛగా తిరుగుతూ ఆ ప్రజల చెంతకే ఏ అడ్డంకులూ లేకుండా చేరాలని అనుకుంది నీనా. ఈ చిత్రాన్ని డౌన్లోడ్ చేసుకోవచ్చు. ఎక్కడైనా ప్రదర్శించుకోవచ్చు. డీవీడీలుగా అమ్ముకోవచ్చు. కానీ పాటలకు సంబంధించిన రాయల్టీని మాత్రం డీవీడీ అమ్మకందారులు మ్యూజిక్ కంపెనీలకు చెల్లించాల్సి ఉంటుంది. చందాల రూపంలో, బొమ్మల టీ షర్టుల అమ్మకాల్లో డబ్బు వచ్చింది. చానెల్ 13లో ఇంకా ధియేటర్లలో ప్రదర్శించినవాళ్ళు ఎంతో కొంత మొత్తాలు ఇచ్చారట. ఈ విధంగా మంచి లాభాలే వచ్చాయని చెప్తుంది నీనా పేలే. చక్కని చిత్రం తియ్యటమే కాకుండా దాన్ని అందరికీ అందుబాటులో ఉంచుతూనే డబ్బు కూడా సంపాదించొచ్చని చెప్తూ తన వెబ్ సైట్ లో మొత్తం వివరాలు అందించింది..

“సీత” పేరుతో బొమ్మల రామాయణం రాసిన దేవదత్త పట్నాయక్ వంటి వాళ్ళు, సీతకు అన్యాయం జరిగిందని బాధపడేవాళ్లకు రామాయణంలోని ఇంకో కోణాన్ని చూపించటానికి ప్రయత్నిస్తారు. ‘నిజానికి రాముడు మాత్రం ఏం సుఖపడ్డాడు? మళ్ళీ పెళ్లి చేసుకోలేదు కదా, సీతారాములిద్దరూ కొన్ని ఆదర్శాల చట్రాలలో బందీలే’ అనేది కూడా ఒక గట్టి విశ్వాసానికి సంబంధించిన వాదనే. సీత అవతారంలో లక్ష్మీదేవి దుష్ట రావణ సంహారం కోసం నిబ్బరంగా అన్ని బాధలూ భరించింది గానీ ఆమె అబల కాదని చెప్తారు వీళ్ళు. వాల్మీకి రామాయణాన్ని చదివే ఓపిక, అవకాశం లేని నేటి తరం ‘Sita Sings The Blues’ వంటి చిత్రాలు సులువుగా చూసేసి, సీతను ఒట్టి బాధితురాలుగా, రాముడినేమో భార్యను హింస పెట్టేవాడిగా అర్ధం చేసుకుంటారని, అంతేకాక హిందువులు భార్యను హింసించేవాడిని పూజిస్తారని కూడా పాశ్చాత్యులు అనుకుంటారని పట్నాయక్ ఉద్దేశ్యం. “వాల్మీకి సీతను ఒక నాయికగా చూశాడు. తులసీదాసు రాముడి దైవత్వానికి ఒక సంపూర్ణత్వాన్ని చేకూర్చిన వ్యక్తిగా సీతను చూశాడు. అద్భుత రామాయణంలో ఆమె కాళీ అవతారంగా కనిపిస్తుంది.” అంటాడు. రాజకీయనాయకులు, ఒక అసహాయురాలిని దుష్ట రాక్షసుల బారినుండి రక్షించిన వీరుడిగా రాముడి గురించి చెప్తే, స్త్రీవాదులు భార్యను హింస పెట్టిన మగవాడిగానే రాముడిని వర్ణిస్తారని చెప్తూ, ఎవరి ఎజెండాలు వారికి ఉన్నాయంటాడు పట్నాయక్.

జంట బాసిన పక్షి కంట పొంగిన గంగ తన కంటిలో పొంగ మనసు కరగంగా (వేటూరి) వాల్మీకి రామాయణ కావ్యగానం చేశాడంటారు. స్థూలంగా చూస్తే, ఎడబాసిన పక్షి జంట వంటి సీతా రాముల కష్టాల కథే రామాయణం. మిగతా ఎజెండా లన్నీ పక్కన పెట్టి అంతవరకే ఆ కథను తీసుకున్నా, భర్త వదిలేసినప్పుడు పడే బాధలో ఆడవాళ్ళకు సీత గుర్తుకు రావటం, ‘ప్రియసతియా లేక రాజ్యమా అని తేల్చుకోవాల్సిన పరిస్థితి వచ్చినపుడు రాముడు రాజ్యాన్ని వదిలి, సీత వెంట ఉండవచ్చుకదా, అదీ ఒక ధర్మమే కదా’ అనుకోవటం సహజం.

ఎన్నో రామాయణాలు, ఎన్నో వాదాలు, ఛీత్కారాలు, ఉదాత్తీకరణలు, మనశ్శాంతి పొందటాలు …. వీటన్నిటికీ వాల్మీకి రామాయణం ఇచ్చినంత అవకాశం ఇంకే కావ్యమూ ఇచ్చి ఉండదు. ఎన్నో తరాలుగా ఆడవాళ్ళు మాత్రం ఒకపక్క రాముడిని దేవుడిగా పూజిస్తూనే మరోపక్క సీత కష్టాలకు విచారిస్తూ, సీతంటే సహనానికీ బాధకూ ప్రతిరూపంగానే గుర్తిస్తూ, చెప్పుకుంటూ వస్తున్నారు. రామాయణం ఉన్నంతకాలం సీతాయణం కూడా ఉంటుంది. ఈ రోజుల్లో, అదీ స్త్రీలు చెప్పేటప్పుడు, నీరు పల్లానికి ప్రవహించినంత తేలిగ్గా స్త్రీవాద ఆలోచనా ధారలోకి వెళ్ళే అవకాశం రామాయణానికి బాగా ఉంది. ఇప్పటి సందర్భంలో ‘Sita Sings The Blues’ నీనా పేలే చేసిన ఒక చక్కని ఆధునిక సీతాయణ గానం.

 

ల.లి.త.

 

 

 

 

 

 

Download PDF

5 Comments

  • ramana kv says:

    చక్కని పరిచయ వ్యాసం. అభినందనలు ల.లి.త. గారూ. విదేశీయులు మన కథల్ని చిత్రించినప్పుడు అవి కొత్తదనంతో వింత అనుభూతిని కలిగిస్తాయి. మీరు ఈ యానిమేషన్ ఫిల్మ్ ను సీతాయణం అనడం కూడా బాగుంది. వాల్మీకి మగవాడు కనుక రామాయణం అన్నాడు. నీనా పేలే స్త్రీ గా సీతవైపు నుంచి చెప్పడంవల్ల సీతాయణం అనడమే కరెక్టు. మీరన్నట్టు స్త్రీవాద ఆలోచనాధారలోకి వెళ్లడానికి అవకాశం రామాయణానికి ఉంది. ఆమాటకు వస్తే భారతానికీ, ఇంకా ఎన్నో రచనలకూ కూడా ఉంది. స్త్రీలు పాత కథలను ఇప్పుడు కొత్తగా చెప్పడానికి అవకాశాలు చాలా ఉన్నాయి.

  • naresg g says:

    An extensive introduction to Nina Paley’s pastiche of film “Sita Sings the Blues” . Your observations on the artistic style ,film maker’s perspective & irreverent tone adapted etc, are compelling.

    It is remarkable that Nina Paley has conjured up this film on the computer ,almost all alone, over the course of five tedious years and realized an alternate retelling of Ramayana as ” The greatest break- up story ever told ” by sublimating her personal anguish. Of course being an animator and writer since very young must have really helped.

  • Lalitha P says:

    ధన్యవాదాలు రమణ గారూ, నరేష్ … It’s a very successful one woman show except for the music part of it. Her drawings and editing style are remarkable.

  • తప్పక చూడలనిపించేలా చెప్పారు.

    • Lalitha P says:

      వెంటనే చూసెయ్యండి ప్రసాద్ గారూ, యు ట్యూబ్ లో మంచి క్వాలిటీ లోనే ఉంది.

Leave a Reply to చరసాల ప్రసాద్ Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enable Google Transliteration.(To type in English, press Ctrl+g)